Historia obrony terytorialnej w naszym kraju sięga niemalże początków polskiej państwowości. Już w czasach pierwszych Piastów powstało wyodrębnienie dwóch komponentów wojska. Pierwszym z nich była drużyna książęca (królewska), której w dzisiejszych czasach odpowiednikami są wojska operacyjne. Drugim komponentem ówczesnego wojska były oddziały składające się głównie z ludności chłopskiej. Ich zadaniem była kontrola wyznaczonego terytorium i kluczowych obiektów. Obowiązek obrony grodów i miast spoczywał na ludziach tam zamieszkujących. Taki stan rzeczy utrzymywał się do końca X wieku. W wieku XVI pojawił się twór, jakim były „wojska powiatowe” formowane z lokalnej społeczności na czas konfliktu lub kryzysu wewnętrznego w państwie. Charakteryzowały się krótkoterminowym czasem służby (około kwartału) i operowaniem jedynie na terytorium podlegającym lokalnej władzy. W trakcie okresu powstań narodowych obrona terytorialna stanowiła ważny element walki o wyzwolenie naszego narodu spod panowania zaborców. Tadeusz Kościuszko postulował o powołaniu pospolitego ruszenia, które zmobilizowałoby wszystkich mężczyzn w wieku od 18 do 46 lat. Ważnym okresem w kontekście obrony terytorialnej w Wielkopolsce jest okres walki o niepodległość Polski oraz jej granic w latach 1918-1921. Sukcesy Powstania Wielkopolskiego doprowadziły do ustalenia granic oraz pokazały siłę oddziałów nieregularnych, walczących z wielokrotnie liczniejszym przeciwnikiem, dysponującym zaawansowanymi technicznie możliwościami prowadzenia walki. Obrona terytorialna w trakcie II Rzeczypospolitej miała na celu szkolenie rezerwistów i osób nieobjętych poborem, służbę pomocniczą, służbę garnizonową oraz działania osłonowe. Koncepcja ta wyklarowała się dopiero w drugiej połowie lat 30 XX-go wieku powołując „Obronę Narodową”. Kadrą dowódczą tej formacji, byli oddelegowani oficerowie i podoficerowie zawodowi Wojska Polskiego oraz rezerwiści. W trakcie okupacji hitlerowskiej, Armia Krajowa utworzyła unikalny system obrony terytorialnej, polegający na podziale miejsca operowania pod względem przedwojennego podziału administracyjnego. Po II wojnie światowej formacjami działającymi na zasadach obrony terytorialnej były oddziały partyzantki antykomunistycznej, przez które według najnowszych szacunków przewinęło się około 150 – 180 tysięcy ludzi. Żołnierze podziemia niepodległościowego byli wysoko umotywowani ideologicznie oraz cechowali się inwencją i nieszablonowymi działaniami w warunkach powojennego komunistycznego terroru. Polska Rzeczypospolita Ludowa w roku 1959 powołała do życia Wojska Obrony Terytorialnej Kraju. Celem niniejszej formacji były działania z zakresu walki ze środkami napadu powietrznego przeciwnika, zwalczanie desantu powietrznego i morskiego oraz zwalczanie grup dywersyjno-rozpoznawczych przeciwnika. Około 60% czasu służby było przeznaczone na pracę w elementach gospodarki narodowej, głównie w budownictwie. Po 1989 roku Wojska Obrony Terytorialnej Kraju zostały rozformowane. W roku 1999 przyjęto „Koncepcję Obrony Terytorialnej Kraju”, która zakładała sformowanie po jednej brygadzie Obrony Terytorialnej na każde województwo. W roku 2008 przeformowano istniejące jednostki Obrony Terytorialnej w bataliony zmechanizowane kończąc tym samym istnienie tego rodzaju sił zbrojnych. W dniu 16 listopada 2016 roku powołano do życia Wojska Obrony Terytorialnej. Jednostką której zadaniem jest operowanie na terenie m. in. powiatu leszczyńskiego jest 125 Batalion Lekkiej Piechoty (blp), który wchodzi w skład 12 Wielkopolskiej Brygady Obrony Terytorialnej. Wyciągając wnioski z historii ten najmłodszy rodzaj sił zbrojnych został wyekwipowany w sprzęt wysokiej jakości, przygotowany przez polskich producentów. Karabinki MSBS GROT, nowoczesne urządzenia optoelektroniczne oraz bezzałogowe statki powietrzne są jednymi z wielu zaawansowanych środków walki, przeznaczonych do skutecznego działania na współczesnym polu walki. Należy pamiętać, że Wojska Obrony Terytorialnej realizują doktrynalne zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny. W tym pierwszym głównym zadaniem jest realizacja szkoleń i ćwiczeń oraz przygotowanie Stałego Rejonu Odpowiedzialności(SRO) do działań. Czas kryzysu wiąże się z wykonywaniem zadań z zakresu reagowania kryzysowego. Przez cały okres pandemii COVID-19 oliwkowe berety niosły pomoc lokalnej społeczności wszędzie tam, gdzie była potrzebna. W trakcie konfliktu zbrojnego Wojska Obrony Terytorialnej będą brały udział w działaniach obronnych i nieregularnych. Przewagą żołnierzy lekkiej piechoty nad przeciwnikiem jest jego przywiązanie do społeczności lokalnej, znajomość terenu w którym będzie wykonywał działania oraz wyszkolenie pozwalające operować długi czas, realizując zadania zarówno ofensywne jak i defensywne.
ppłk Dariusz Wyrzykowski
Powyższy tekst powstał na podstawie opracowania pod tytułem „Wojska obrony terytorialnej w historii Polski” autorstwa prof. nadzw. dr hab. Wojciecha Sokoła wydanego na łamach czasopisma Bezpieczeństwo teoria i praktyka, numer 3, 2017 rok.
